Ochrona środowiska we współczesnym świecie wiąże się z niemałymi kontrowersjami. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że rozwój cywilizacyjny co najmniej wiąże się z pewnym ryzykiem dla środowiska, jednakże z drugiej strony nie można powiedzieć, że postęp przemysłowo-techniczny zawsze musi powodować niekorzystne zmiany w przyrodzie. Dowodem na to może być fakt, że nawet przed wielką rewolucją przemysłową (przypadającą na XIX wiek) miał miejsce pewien negatywny wpływ działalności człowieka na ekosystem.
Rolnictwo wydawać się może pewnym naturalnym procesem pozyskiwania żywności, jednakże człowiek z natury rzeczy dążył do zwiększenia wydajności produkcji rolnej, a przez to negatywnie wpływał na glebę. Porzucenie gospodarki zbieracko-łowieckiej na rzecz rolnictwa spowodowało z kolei nadmiar pożywienia, a więc doprowadziło do powiększenia się populacji, co z kolei wymuszało zajmowanie coraz to nowych połaci lądu. Ekspansja tego rodzaju siłą rzeczy wpływała (i wciąż wpływa) na środowisko. Nie jest zatem prawdą, że wyłącznie wyniszczenie środowiska rozpoczęło się od rewolucji przemysłowej, bowiem człowiek negatywnie oddziałuje na ekosystem niemalże od początku swego istnienia. Dzisiejszy stan rzeczy jest wypadkową wielu setek lat takiego oddziaływania.
Człowiek a ochrona środowiska
Zasadniczo nie ma możliwości, aby nie zaistniała żadna negatywna korelacja między człowiekiem i ekosystemem. Wynika to z faktu, iż egzystencja człowieka opiera się na określonych mechanizmach biologicznych - człowiek (zresztą nie tylko człowiek, zwierzęta działają na tej samej zasadzie) potrzebuje pewnych dóbr naturalnych do przeżycia oraz przedłużenia gatunku. Inną kwestią jest, iż w przeciwieństwie do zwierząt ludzie planują i gospodarują w celu zwiększenia wydajności produkcji oraz zmniejszenia wysiłku, jaki w produkcję trzeba włożyć. Człowiek nie produkuje zatem wyłącznie po to, aby zaspokoić swoje doraźne potrzeby (czyli mówiąc w skrócie: aby przeżyć), ale również w celu zapewnienia lepszych warunków bytowania. Poza tym konsumpcja niekiedy może być celem samym w sobie - rozrywka w większości przypadków wiąże się właśnie ze zjawiskiem konsumpcji.
W kontekście ochrony środowiska należy zaznaczyć jeszcze jeden, niezwykle istotny element w relacji człowiek-środowisko. Relacja ta bowiem nie jest jednostronna. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że poza faktem, iż człowiek wpływa na środowisko - funkcjonuje jeszcze zależność odwrotna - środowisko wpływa i oddziałuje na człowieka. Ludzie żyją i istnieją nie tylko w wyniku eksploatacji przyrody, ale również stanowią bezpośrednią jej część. Jakie ma to znaczenie w kontekście ekologii? Działalność człowieka może wywołać poważne i negatywne zmiany w ekosystemie, jednakże zmiany te będą działać na zasadzie sprzężenia zwrotnego na ludzi. Właśnie dlatego ochrona środowiska jest tak niezwykle istotna i konieczna. Gdyby możliwa była eksploatacja otaczającego nas świata bez żadnych konsekwencji, wówczas ochrona środowiska nie byłaby potrzebna. Ekologia ma na celu nie tyle chronienie przyrody, co pośrednie chronienie człowieka.
Ochrona środowiska, mimo że często prowadzona jest przez instytucje państwowe lub organizacje międzynarodowe, dotyczy każdego człowieka z osobna, więc faktycznie angażować się w ten proceder powinni zwykli ludzie. Działania ekologicznie mogą wiązać się również z codziennymi, prozaicznymi czynnościami, jak chociażby sortowanie odpadów komunalnych. Warto przy tym nadmienić, iż proceder ten jest ściśle opisany przez polskie prawo w Ustawie o odpadach, zatem ludzie nie muszą organizować się w tym zakresie na własną rękę. Jednocześnie istotne jest, że takie przepisy istnieją, ponieważ odpady (głównie odpady szczególnie niebezpieczne, ale również te wytwarzane przez poszczególne gospodarstwa domowe) mogą wywierać rzeczywiście negatywny wpływ na środowisko i prowadzić do jego degradacji.
Odpady - definicja
Definicja pojęcia odpadów jest właściwie ściśle określona i nie przysparza badaczom większych problemów. Literatura przedmiotów w sensie ogólnym mówi, że odpady to: "wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także niestanowiące ścieków substancje ciekłe, powstałe w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej lub bytowej człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w których powstały. Za odpady uważa się również osady ściekowe". Ustawa o odpadach nieco inaczej podchodzi do definiowania tego zagadnienia, ponieważ według ustawodawcy odpady to "każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany". Definicja ustawowa jest nieco krótsza i nie podejmuje się kategoryzacji odpadów, co występuje w podanej powyżej definicji wyjętej z literatury przedmiotu.
Podział odpadów
Pojęcie odpadów jest niezwykle szerokie, dlatego też często wprowadza się określony podział czy kategoryzację tegoż pojęcia, aby usprawnić teoretycznie badanie problemu, jak również prowadzenie określonych działań praktycznych. Jeśli chodzi o powstawanie określonych typologii, to w tym wypadku pojawiają się większe problemy niż w przypadku definiowania ogólnego pojęcia odpadów. Wiele zależy od tego, z jakiego względu będzie dokonywało się takiej kategoryzacji.
Podział odpadów może odbywać się ze względu na ich genezę. W tym wypadku wyróżnia się:
- odpady komunalne (bytowe),
- odpady przemysłowe,
- odpady płynne,
- odpady niebezpieczne.
Jednakże w literaturze przedmiotu pojawiają się również inne kategorie związane z odpadami, gdzie poza tymi komunalnymi wyróżnia się:
- niebezpieczne,
- obojętne,
- wielomateriałowe,
- wielkogabarytowe,
- ZSEiE (zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny),
- zielone,
- biodegradowalne,
- wydobywcze.
Każda grupa charakteryzuje się określonymi cechami oraz zawiera odpowiednie rodzaje odpadów, aczkolwiek celem niniejszej pracy są przede wszystkim odpady komunalne, dlatego też pozostałe kategorie nie będą poruszane w szerszy sposób. Poza tym należy nadmienić, iż typologizacja odpadów jest zagadnieniem niezwykle złożonym - poszczególne kategorie bardzo często przeplatają się i niektóre grupy odpadów można zaliczyć do różnych grup.
Odpady komunalne - definicja
Odpady komunalne są jedną z kategorii szeroko pojętej grupy odpadów, jednakże w przypadku definiowania tych pierwszych nie ma właściwie rozbieżności między literaturą przedmiotu a Ustawą o odpadach. Odpady komunalne są to: "odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych; zmieszane odpady komunalne pozostają zmieszanymi odpadami komunalnymi, nawet jeżeli zostały poddane czynności przetwarzania odpadów, która nie zmieniła w sposób znaczący ich właściwości".
Przykłady odpadów komunalnych
Oczywiście istnieją pewne wyjątki, jeśli chodzi o definiowanie zagadnienia w literaturze przedmiotu, aczkolwiek nie ulega wątpliwości, że odpady komunalne dotyczą przede wszystkim gospodarstw domowych (niekiedy rozszerza się definicję o obiekty użyteczności publicznej i obsługi ludności) i zwykle nie zawierają odpadów niebezpiecznych. Istotne jest w tym zakresie również to, jaki jest wewnętrzny skład odpadów komunalnych, jednakże w literaturze przedmiotu mówi się, iż ich skład bardzo często znacznie się zmienia. Mimo to wyróżnia się w nich:
- szkło,
- papier i wyroby celulozowe,
- tworzywa sztuczne,
- odpady organiczne,
- metale,
- wyroby tekstylne,
- odpady niebezpieczne,
- gruz z remontów i rozbiórek,
- urobek ziemny z placów budowy i wiele innych.
W kontekście ochrony środowiska należy mieć na uwadze, że odpady komunalne wbrew pozorom mają duży wpływ na środowisko, co wynika przede wszystkim z ich ilości. Szacuje się, że rocznie w Polsce wytwarza się ok. 11 mln ton odpadów komunalnych w ogóle, a w tym: 10,4 mln ton odpadów niesegregowalnych; 243 tys. ton odpadów zbieranych selektywnie; 440 tys. ton odpadów z parków, ogrodów i targowisk; 251 tys. ton z oczyszczania ulic i placów; 451 tys. ton odpadów wielkogabarytowych. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2006 r. zebrano 9,8 mln ton odpadów komunalnych (czyli mniej niż szacunkowe ilości wspomniane powyżej), co dało 248,4 kg w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Powyższe statystyki pokazują również pewną tendencję w kontekście definiowania problemu - statystyki ewidentnie wpisują do grupy odpadów komunalnych nie tylko te, które wytwarzane są w gospodarstwach domowych, ale także w miejscach użytku publicznego.
Zasadniczo podkreśla się, iż w Polsce produkcja odpadów komunalnych na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat waha się spadając lub rosnąc. Tak na przykład na przestrzeni lat 2000-2005 ich produkcja wyraźnie spadła. Literatura podmiotu podaje, iż spadek ten wynosił aż 13,5%. Tymczasem na przestrzeni lat 2012-2013 ponownie miał miejsce spadek o 7%. Wzrost z kolei następował w latach 2014-2015, który szacowano na 5,2%, zaś ogólną sumę odpadów komunalnych w 2015 r. szacuje się na 10, 8 mln. Zasadniczo zatem można mówić o spadku na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat, mimo że przypuszczano, iż wejście Polski do Unii Europejskiej oraz transformacja ustrojowa zwiększą ilość wytwarzanych odpadów (w wyniku wzrostu konsumpcji).
Odpady komunalne są zatem dużym zagrożeniem dla środowiska właśnie ze względu na ilość ich wytwarzania. Oczywiście pozytywnym zjawiskiem jest spadek ich powstawania w Polsce na przestrzeni lat, jednakże nie ulega wątpliwości, że wiele z tychże odpadów nie podlega przetwarzaniu, a jednocześnie ich utylizacja to czasochłonny i kosztowny proces, przez co z roku na rok odpady mogą się bardzo często kumulować. Istnieją różne metody usuwania odpadów, jednakże wiele z nich łączy się również z ich składowaniem czy kompostowaniem, co wymaga przede wszystkim dużej przestrzeni.
Na zakończenie należy dodać, że odpady komunalne, jak i odpady w ogóle, mają negatywny wpływ na środowisko. Przy składowaniu odpadów dochodzi do wytwarzania się szkodliwych czynników biologicznych, jak:
- pyły organiczne,
- grzyby,
- bakterie,
- wirusy,
- pasożyty,
- endotoksyny bakteryjne i wiele innych.
Z tej przyczyny konieczne jest odpowiednie ich gospodarowanie, aby ograniczyć wpływ tych substancji na środowisko i na człowieka - pośrednio czy bezpośrednio.
