Skrzyp polny - działanie lecznicze

Skrzyp polnySkrzyp polny (Equisteum arvense) jest jedną z najstarszych roślin znaną światu, obok paproci i widłaków. Pochodzi z okresu dewońskiego, ma 320-265 mln lat, kiedy to fenotypowo przypominał drzewo. W Polsce znanych jest 9 gatunków skrzypu, ale w celach zielarskich stosuje się wyłącznie skrzyp polny. Jest spotykany na wilgotnych łąkach, miedzach, kartofliskach, polach i ogródkach, a przez rolników i ogrodników postrzegany jest jako chwast. Podobnie jak perz posiada rozległe, długie kłącza, które jeśli ulegną pofragmentowaniu dają nowe rośliny

Wczesną wiosną pojawiają się pędy barwy brunatnej z krótkimi pędami zarodnikowymi i listkami zgromadzonymi w okółkach. Na szczycie obecny jest tzw. kłosek, fenotypowo wyglądający jak szyszka. Podczas dojrzewania z sześciokątnych tarczyk wysypują się zarodniki dające początek nowym pokoleniom. W połowie wiosny z kłączy wychodzą zielone pędy, przypominające jodełki albo sosenki - takie nazwy im nadawano.

Skrzyp polny - idealne odżywienie skóry, włosów, paznokci…

Pędy płonne są świetnym materiałem zielarskim… Ponieważ akumulują krzemionkę, rewelacyjnie sprawdzą się jako medykament przeciwdziałający wypadaniu włosów oraz świetnie odżywią nasze keratynowe twory… Skrzyp posiada tyle krzemionki, że przy potarciu łodygi palcami, poczynają skrzypieć. Stąd też, wzięła się nazwa rośliny. Pędy skrzypu prócz krzemionki zawierają  szereg flawonoidów - dobroczynnych antyoksydantów, sole mineralne, kwasy organiczne.

Wywar ze skrzypu polnego
Skrzyp polny - wywar

Krzemionka wykazuje właściwości do rozpuszczania się w wodzie, dlatego też dość łatwo absorbowana jest w układzie pokarmowym. Część wchłoniętej krzemionki akumuluje się w trzustce czy erytrocytach (krwinki czerwone), natomiast pozostała ilość jest składowym elementem błon śluzowych i kości. Krzemionka jest przydatna organizmowi w trakcie gojenia ran, zwłaszcza tych spowodowanych oparzeniami. Medycyna ludowa niegdyś zalecała przyjmowanie ekstraktów ze skrzypu w gruźlicy, zaburzeniach czynności nerek i zapaleniu pęcherza moczowego. Przyjmowanie preparatów na bazie skrzypu wskazane jest po operacjach, w miażdżycy (zwłaszcza w początkowym stadium), w stanach zapalnych dróg moczowych, kamicy nerkowej i pęcherzowej, w uszkodzeniach włośniczek i w geriatrii - krzemu ubywa w organizmie wraz z wiekiem, dlatego też przyjmowanie tego pierwiastka zaleca się osobom starszym.

Krzem nie tylko nadaje skórze, paznokciom i włosom zdrowego wyglądu, ale i uelastycznia naczynia oraz przeciwdziała miażdżycy. Aktywnie uczestniczy w produkcji kolagenu i elastyny. Krzem bogato występuje w tkance łącznej, a zwłaszcza w skórze. Wykazuje silne właściwości sieciujące - powoduje powstawanie nadcząsteczkowych sieci na skutek tworzenia tzw. "mostków" między cząsteczkami chemicznymi, dzięki czemu nadaje skórze kształtu i plastyczności. Stanowi zatem, czynnik organizacji struktury przestrzennej tkanki. Natura rozmieściła go w wysoce uporządkowany sposób, w jednakowych odległościach i na całej długości polisacharydowych łańcuchów, a ponieważ posiada właściwości wiążące, pełni role stabilizujące w szkielecie strukturalnym tkanki łącznej. Dobrze wiedzieć, że każdy stan zapalny wiąże się z zaburzeniami w transporcie i metabolizmie krzemu, co jest czynnikiem rzutującym na przyszły wygląd skóry.

Choroby wynikające z zaburzonej gospodarki krzemu

Kwas chondroitynowy jest biologicznym polimerem występującym w tkance kostnej. Wraz z białkami tworzy kompleksy, które które nadają kościom mechanicznej wytrzymałości. Enzymy bakteryjne (kolagenozy) w tworzeniu zakażenia przecinają 3-helisowe wiązania w tropokolagenie i wiązania heliakalne w kwasach nukleinowych. Destrukcja polisacharydowych łańcuchów poprzez bakteryjne enzymy powoduje zamianę krzemu w jego pochodną, która metabolizowana jest przez nerki. Należy pamiętać, że skóra jest tkanką, która rośnie przez całe życie rośnie, a więc odkładany w niej krzem jest usuwany wraz z rogowaceniem warstwy wierzchniej. Według najnowszych badań u podłoża łuszczycy i kolagenoz leży defekt dotyczący przepływu płynów w komórkach nabłonkowych, co ma wiele wspólnego z niszczeniem mostków tworzonych przez atomy krzemu. Ludzkie ciało w 60-70% złożone jest z wody. Limfa, płyny wypełniające jamy ciała, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn tkankowy i krew utworzone zostały na bazie wody. Defekty w przepływie krwi i zaburzona gospodarka wodna sprzyjają zawałom, udarom, tętniakom oraz predysponują do rozwoju róży - ciężkiej choroby dermatologicznej. Zaburzony przepływ wody w organizmie w trakcie rozwoju tego schorzenia powoduje występowanie na twarzy krwawych, nieestetycznych wybroczyn, łuszczenie naskórka. Powstające na twarzy pacjenta ranki stają się obiektem ataku paciorkowców - bakterii wywołujących zmiany skórne. To zjawisko jest równoznaczne z pękaniem błon erytrocytów (czerwone krwinki), w związku z czym skóra barwi się na kolor różowy. Zablokowany przepływ wody w warstwach śródbłonkowych naczyń powoduje przemieszczanie się cząsteczek wody do przestrzeni międzykomórkowych przez polisacharydową błonę. To zjawisko działa na zasadzie dyfuzji, zgodnie z prawem Ficka - cząsteczki migrują z roztworu o stężeniu większym do roztworu o stężeniu mniejszym. W efekcie białka ulegają kondensacji, zbryleniu i ostatecznie przedostają się do kolagenu, który wydostaje się z wnętrza warstw skóry, do części zewnętrznej. Wnika także do mięśni gładkich naczyń, kumuluje się w ich świetle. Na skutek zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej rozwijają się choroby takie jak toczeń rumieniowy, łuszczyca, zespół nakładania, zespół Sharpa.

Skrzyp polny - niezwykłe związki

Chociaż przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, neuroprotekcyjne właściwości skrzypu zostały już naukowo udowodnione, potencjał terapeutyczny skrzypu polnego nie został wykorzystany. Coraz więcej badań naukowych wskazuje, że E. arvense zawiera także związki o działaniu przeciwdrgawkowym, przeciwkrwotocznym, ściągającym, hepatoprotekcyjnym, antywirusowym (przeciwko HIV), kardioprotekcyjnym.

Styrylpirony

W kłączach saprofitów E. arvense gromadzone są metabolity pochodzące z kluczowych dla życia rośliny procesów - styrylpirony. Te konstytutywne metabolity pojawiają się w efekcie mechanicznego uszkodzenia tkanek rośliny bądź w przypadku ataku drobnoustrojów. Powstają z prekursorów malonylo-CoA, które stanowią pochodne kwasów tłuszczowych i produkowane są dzięki enzymowi - syntazie styrylpironu. Większość z nich funkcjonuje jako związki farmakologicznie czynne. Pochodna tyrylpironu (SPD) hamuje proliferację ludzkich komórek raka piersi MCF-7 drogą indukcji apoptozy (programowana samobójcza śmierć komórki), przy minimalnym wpływie na komórki niezłośliwe. Styrylpirony zostały dotychczas zlokalizowane tylko u saprofitów, a głównie w kłączach skrzypu polnego.

Śmierć komórek raka piersi przy udziale skrzypowych styrylpironów

Szlak apoptyczny indukowany styrylpironami pochodzącymi ze skrzypu polnego odbywa się z akumulacją enzymu komórkowego - cytochromu c i inicjatora kaspazy 9. Cytochrom c jest białkiem kluczowym dla przebiegu apoptozy (programowana, samobójcza śmierć komórki). Jego nagromadzenie i uwolnienie przez kanały znajdujące się na pograniczu błony zewnętrznej i wewnętrznej mitochondriom (migdałowate bądź pałeczkowate organelle) umożliwia przebieg procesu apoptozy. Cytochrom c kiedy już wypłynie do cytoplazmy przy udziale pewnych białek (Bak, Bax) łączy się z białkami adaptorowymi, które posiadają umiejętność wiązania nieczynnych enzymów śmierci. Związanie ich z prokaspazami powoduje przekształcenie prokaspaz w aktywne enzymy - kaspazy. Prokaspazy zbudowane są mniejszych białkowych elementów zwanymi "jednostką dużą p20", "jednostką małą p10" oraz "pradomeną". Aktywacja kaspaz właściwych polega na proteolizie (strawieniu przez stosowne enzymy) fragmentu łączącego jednostkę dużą z jednostką małą. Degradacja połączenia odbywa się przy udziale reszt asparaginowych, które zachowują się jak nożyczki - przecinają białkowe pasmo. Włączenie kaskady kaspaz przez związki pochodzące ze skrzypu polnego ma ogromne znaczenie dla organizmu - możliwe staje się usunięcie komórek wadliwych, zmutowanych, zjadliwych, w domyśle - nowotworowych. Komórki nowotworowe wykazują oporność na działanie molekularnych sygnałów komórkowych nakazujących im poddanie się enzymom. Strylpirony niezależnie od szlaku transdukcji sygnałowej (przekazywanie informacji do efektora przy pomocy związków chemicznych) powodują kumulację cytochromu c i wpływając na stężenie jonów wapnia Ca2+ umożliwiają otwarcie kanałów mitochondrialnych, przez które cytochrom c może wydostać się do cytoplazmy. Komórka nowotworowa z uwagi na zmiany w zapisie genetycznym na nici DNA nie może prawidłowo sprawować swoich powinności. Wytwarza nieprawidłowe białka, które bardzo często nie są nawet dedykowane tkance, w której występują, w związku z czym wyrządzają krzywdę tkance, którą współtworzą. Aktywacja szlaku apoptycznej śmierci jest dla organizmu zbawienna. Wydobywający się z mitochondriów cytochrom c wykazuje dużo powinowactwo do czynnika APAF (czynnik aktywujący proteazę rozcinającą wiązanie między dużą i małą jednostką proskaspaz).

Rak piersi
Rak piersi

Białkowy kompleks cytochromu, białek adaptorowych i prokaspaz zwany jest apoptosomem. Kaspazy inicjujące kaskadę zdarzeń prowadzących do śmierci aktywują drogą licznych przemian kaspazy efektorowe - enzymy dokonujące zabójstwa komórki.  Autodestrukcja opiera się na kondensacji chromatyny jądrowej - włóknistej substancji zbudowanej z DNA, RNA i białek. DNA zostaje pocięty przez endonukleazy, w związku z czym nowe składowe komórki nie mogą już zostać wytworzone, bo nie ma matrycy DNA, która stanowi informację o tym jak należy wyprodukować białka, jak jest sfałdować, złożyć i gdzie zlokalizować. Zbite fragmenty chromatyny przemieszczają się do otoczki jądrowej, natomiast zaburzenia w równowadze jonowej prowadzą do powstania apoptycznych ciałek, w których organelle nadal prawidłowo funkcjonują. Ostatecznie zostają jednak "pożarte" przez komórki żerne układu immunologicznego. Śmierć apoptyczna jest najlepszą z możliwych opcji dla organizmu w przypadku komórki nowotworowej. Jednostka umiera wówczas szybko, nie tworzy się odczyn zapalny, a komórka nie ma szansy zezłośliwienia. Styrylpirony są czynnikami umożliwiającymi śmierć komórek, które są złośliwe, stąd też istnieje szansa, że zostaną wykorzystane w przyszłości jako element terapii antynowotworowej.

Skrzypowa antyoksydacja

Ziele skrzypu polnego wykazuje działanie antyoksydacyjne. Związki biologicznie czynne to flawonoidy: kwercetyna, rutyna, kemferol, apigeniny. Kwercetyna jest silnym modulatorem odpowiedzi immunologicznej. Ponieważ jej struktura zawiera kilka grup alkoholowych (OH), jest intensywnym antyoksydantem. Oksydanty to metabolity oddychania komórkowego zachodzącego w mitochondriach, które w warunkach normalnych i wtedy, gdy występują w niewielkim stężeniu stanowią cząsteczki sygnałowe komórki. Uczestniczą w zamianie bodźca mechanicznego na informację biochemiczną. Kiedy jednak, ich stężenie przekroczy optymalną wartość, rozwija się stres oksydacyjny komórki. W tej sytuacji Reaktywne Formy Tlenu (RFT) wchodzą w reakcje białkami, lipidami, zasadami azotowymi DNA uszkadzając je. Uszkodzenie materiału genetycznego może być katastrofalne w skutkach, ponieważ może spowodować powstanie nowotworu. Kwercetyna przyłącza się do RFT i oddając im jeden wolny elektron, unieczynnia je. Ponieważ, występuje w zielu skrzypu polnego w postaci aglikonów, ma właściwości hydrofilowe i łatwo jest absorbowana przez jelita.

Działanie neuroprotekcyjne

Wykazano, że wodno-alkoholowy ekstrakt z łodygi E. arvense ma właściwości antynocyceptyczne (przeciwbólowe), co jest związane z oddziaływaniem na układ opioidowy. Receptory opioidowe mogą być pobudzane za pomocą agonistą takich jak morfina, fentanyl, metadon, natomiast zastosowanie antagonistów (wyciąg ze skrzypu) działa uspokajająco i otrzeźwiająco. Przewlekłe podawanie wyciągu wodno alkoholowego szczurom poprawia funkcjonowanie pamięci i eliminuje niektóre deficyty poznawcze. Efekt ten może być spowodowany działaniem antyoksydacyjnym związków występujących w wyciągu.

Podsumowanie

Skrzyp polny jest rewelacyjnym środkiem przeciwko wypadaniu włosów. Zawarty w nim krzem wzmacnia również, płytkę paznokcia. Jest znakomitym środkiem przeciwutleniającym, antynowotworowym i antymiażdżycowym. Dodatkowo, odżywia nerwy, pozwalając zachować sprawność umysłową i fizyczną na dłużej. Zalecany jest wszystkim, którzy marzą o pięknych, gęstych, lśniących włosach, zdrowych, mocnych paznokciach i nieskazitelnej cerze oraz osobom starszym.