Pokrzywa zwyczajna jest popularną, silnie rozpowszechnioną byliną z rodziny pokrzywowatych. Osiąga wysokość od 0,5 nawet do 2 metrów. Rośnie głównie na terenach klimatu umiarkowanego. Preferuje środowiska wilgotne i odosobnione od większych skupisk traw, ponieważ są to gatunki konkurencyjne. Rośnie jednak wszędzie - na polanach, w zaroślach, lasach, przydrożach.
Często tępiona jako chwast, jednak jej właściwości śmiało mogą nadać jej miano rośliny leczniczej. Pokrzywa stanowi pełnowartościowe pożywienie dla wielu gatunków zwierząt, głównie owadów. Dla człowieka stanowi doskonałe uzupełnienie niedoborów mikro- i makroskładników odżywczych. Dzięki licznej zawartości związków leczniczych może służyć człowiekowi jako lekarstwo na wiele dolegliwości. Niestety jest jedną z najbardziej niedocenionych roślin leczniczych.
Surowcami zielarskimi pokrzywy są liście, ziele, korzeń z rozłogami oraz nasiona.
Liście i ziele pokrzywy zbiera się w okresie od maja do września. Zbiera się tylko wierzchołki roślin przed okresem kwitnienia do długości maksymalnie 30 centymetrów. Można również zrywać liście ususzone lub po przewiędnięciu. Pędy należy zrywać ostrożnie za pomocą rękawic, by ustrzec się przed poparzeniami. Pokrzywa zawiera bowiem liczne włoski kłująco-parzące. Zawierają one drażniącą substancję znajdującą się w wakuoli, która powoduje powstawanie bolesnych bąbli. Płyn ten to mieszanina takich związków jak kwas mrówkowy, kwasy żywicze, acetylocholina, histamina, serotonina. Suszenie liści powinno się odbywać w zacienionym, przewiewnym pomieszczeniu. Liście powinny suszyć się będąc rozrzucone luźno. Zbyt gęsto rozłożony surowiec może się parzyć i brunatnieć. Korzeń i kłącze pokrzywy wykopuje się wczesną wiosną lub jesienią. Suszy się je w suchym, przewiewnym miejscu, w temperaturze nie przekraczającej 40 stopni Celsjusza. Owoce uzyskuje się po okresie dojrzewania - w sierpniu i wrześniu.
Liście pokrzywy zwyczajnej są źródłem łatwo przyswajalnych minerałów jak wapń, fosfor (0,55%), żelazo (167 mg na 100 gramów suchej masy - 0,17%), siarka, potas (4,28%), sód, jod, krzem. Zawierają w składzie mnóstwo witaminy C, K, ryboflawiny. Spora zawartość chlorofilu (od 0,003 do 50 mg na 100 gramów suchej masy) i ksantofili (0,12 %) jest także dowodem na obecność dużych ilości beta karotenu, z którego produkowana jest witamina A. Oprócz tego surowiec jest bogactwem kwasów organicznych takich jak mrówkowy, octowy czy pantotenowy i nieorganicznych - krzemowy oraz protoporfiryn, garbników, fitosteroli, glikokinin. Zawiera unikalny pierwiastek tytan w sporej dawce - 80 Ppm. Olejek eteryczny zawarty w liściu - antofen występuje w śladowych ilościach.
Korzeń jako surowiec zielarski zawiera lektyny, aglutyniny, lignany, skopoletynę, kwasy organiczne takie jak glicerowy i glikolowy, lecytynę, woski i śluzy, polisacharydy i sterole, sporą zawartość soli mineralnych, między innymi krzemionkę, śladowe ilości monoterpenów, triterpenów, fenoli, tanin oraz kumaryn. Zarówno korzeń, jak i liście są źródłem bardzo ważnych dla procesów przyswajania enzymów pokarmowych.
Ten unikalny skład rozmaitych związków chemicznych nadaje szczególne właściwości organoleptyczne, terapeutyczne a przede wszystkim właściwości lecznicze. Głównie wykorzystywane są liście tej rośliny. Można je spożywać bezpośrednio. Nadają się do wielu potraw z powodzeniem zastępując zielono listne warzywa jak na przykład szpinak, sałatę, kapustę czy jarmuż. Z surowca pozyskiwany jest także sok czy nalewki, a suszone liście mieli się w młynku pozyskując coś w rodzaju proszku. Proszek jest bardziej skoncentrowaną formą składników odżywczych niż świeży surowiec - głównie makroskładników (białko, tłuszcze, węglowodany).
Właściwości lecznicze pokrzywy
Przechodząc do działania tej rośliny, warto na początku zaznaczyć, że oddziałuje ona leczniczo praktycznie na wszystkie układy i narządy ciała. Ze względu na potężne dawki żelaza pokrzywa jest rośliną krwiotwórczą. Składniki w niej zawarte zwiększają poziom hemoglobiny, a to znaczy, że wraz z krwią transportowane są większe ilości tlenu. Organizm jest dzięki temu lepiej natleniony, zwiększa się wydolność mięśni, serca, układu nerwowego, poprawie ulega przemiana materii. Dzięki temu zjawisku poprawia się zdolność zapamiętywania i koncentracji. Pokrzywa zapobiega anemii, niedokrwistości, stanom osłabienia.
Dzięki witaminie K, flawonoidom i garbnikom pokrzywa zapobiega stanom krwotocznym z naczyń krwionośnych, ponieważ stają się one mocniejsze i bardziej elastyczne. Mięśnie gładkie naczyń krwionośnych ulegają rozkurczeniu, a ciśnienie krwi ulega obniżeniu. Podwyższeniu i wzmocnieniu ulega odporność organizmu. Roślina posiada przez to właściwości antyalergiczne, działa oczyszczająco na drogi oddechowe. Konsumowanie pokrzywy poprawia trawienie i przyswajanie składników pokarmowych dzięki pobudzeniu wydzielania śliny, soków żołądkowych, żółci. Zapobiega stanom zapalnym układu pokarmowego. Wpływa na obniżenie poziomu cukru we krwi i zapobiega cukrzycy typu II, tak więc pod tym względem ma działanie zbliżone do morwy.
Kolejnym pozytywem pokrzywy zwyczajnej są silne procesy odtruwania organizmu dzięki lekkim właściwościom moczopędnym, oczyszczającym krew oraz stymulującym jej krążenie. Zwiększa wydalanie zbędnych produktów przemiany materii. Działa leczniczo w chorobach dróg moczowych. Zapobiega tworzeniu kamieni nerkowych. Leczy przerosty prostaty i zapobiega im. Dzięki zawartości wielu ważnych składników wchodzących w skład wielu hormonów i enzymów roślina działa regulująco na metabolizm ogólnoustrojowy. Sprzyja więc prawidłowej homeostazie.
Właściwości kosmetyczne pokrzywy
Pokrzywa posiada niezwykłe właściwości kosmetyczne. Jest bardzo znana jako kosmetyk przeciwko wypadaniu włosów. Wzmacnia je od środka, zapobiega zniszczeniu, regeneruje, działa oczyszczająco na gruczoły potowe i łojowe. Silniejsze działanie pod tym względem wykazuje korzeń. Pokrzywa działa również oczyszczająco, regenerująco i leczniczo na skórę.