Skarbnica witamin, mikroelementów i przeciwutleniaczy, czyli o właściwościach żurawiny. Jeśli mówimy o owocach, zwykle mamy na myśli najbardziej znane jabłka, gruszki, banany czy owoce leśne. Nadal mało popularna w naszym kraju jest żurawina, krzewinka owocowa z rodziny wrzosowatych, wykazująca bardzo pozytywne działanie na nasz organizm.
Żurawina - niewielka roślina o wyjątkowych właściwościach
Żurawina to roślina wieloletnia, zimozielona o niewielkich krzewach osiągających maksymalną wysokość 1,5 metra. Wyróżnia się jej odmiany - żurawinę wielkoowocową oraz żurawinę błotną. Pierwsza z nich jest rośliną uprawianą na terenie Wielkiej Brytanii, Holandii, Kanady oraz Ameryki Północnej, która jest jej ojczyzną, drugą można spotkać w lasach i terenach podmokłych w Polsce.
Mimo niewielkich rozmiarów jedna roślina może dać około 3 kilogramów owoców. Krzewy żurawinowe rosną na terenach podmokłych charakteryzujących się kwaśnymi glebami. Roślina kwitnie od czerwca do lipca. Słodko-kwaśne, czerwone owoce pojawiają się po około 100 dniach od chwili zawiązania się kwiatów. Cechą charakterystyczną dojrzałych jagód żurawiny jest fakt, że odbijają się od ziemi jak kauczukowa piłka. Owoce były znane rdzennym amerykanom już setki lat temu. Mieszkańcy Nowego Kontynentu nazywali je "gorzkimi jagodami" i stosowali między innymi w formie okładów na trudno gojące się rany.
Wyciąg z żurawiny był stosowany także jako barwnik służący do koloryzowania tkanin przeznaczonych na pledy czy ubrania. W 1620 roku po żurawinę sięgnęli kolonizatorzy podbijający tereny Ameryki. Niedostatek pożywienia spowodował, że to właśnie cierpkie owoce pozwoliły im przetrwać trudny czas. Po ciężkim roku po raz pierwszy zorganizowano obchodzone do dziś w Stanach Zjednoczonych Święto Dziękczynienia, podczas którego w roli głównej wystąpiła żurawina. Obecnie jest ona obowiązkowym dodatkiem do spożywanego wówczas indyka. Uprawa żurawiny wielkoowocowej na szeroką skalę rozpoczęła się jednak dopiero około 1816 roku. Kilkanaście lat później jej jagody trafiły do Europy. Na Starym Kontynencie największe uprawy owoców można spotkać na Litwie i na Białorusi.
Ciekawostką jest jej nazwa pochodząca od żurawia. Dlaczego? Kwiaty rośliny przypominają bowiem głowę i dziób tego ptaka.
Właściwości odżywcze oraz lecznicze żurawiny
Żurawina jest owocem, bogatym w witaminy i mikroelementy. Na uwagę zasługuje wysokie stężenie witamin, szczególnie witamin C, E, K, A, B1, B2, B6. Witamina C to znany przeciwutleniacz, chroni przed wieloma chorobami. Witamina E jest silnym antyoksydantem, chroni przed wolnymi rodnikami oraz zwiększa odporność. Chroni również przed takimi schorzeniami jak: miażdżyca, choroba wieńcowa serca, cukrzyca, otyłość i wiele innych. Spośród minerałów na szczególną uwagę zasługują potas, mangan, jod i miedź. Nie brakuje tez wapnia, fosforu i cynku.
Owoce żurawiny przez długi czas zachowują świeżość. Suszone, mogą przetrwać kilka lat bez utraty właściwości odżywczych. Świeże owoce przechowywane w lodówce nie tracą na wartości przez okres około 3 miesięcy. Wszystko za sprawą zawartego w nich kwasu benzoesowego zaliczanego do grupy kwasów karboksylowych, który jest naturalnym konserwantem. Zapobiega rozwojowi na powierzchni owoców bakterii oraz grzybów odpowiedzialnych za ich psucie. Żurawina w ponad 85% składa się z wody. Owoce są bogactwem błonnika pokarmowego, dzięki czemu roślina wspomaga proces trawienia oraz przyspiesza metabolizm.
Co ważne żurawina jest cennym źródłem flawonoidów, czyli związków chemicznych o charakterze przeciwutleniającym. Specyficzne miejsca uprawy owoców powodują, że gromadzą się w nich proantocyjanidyny - wyjątkowe związki chemiczne, które obniżają poziom cukru we krwi, wspomagają pracę wątroby, zwiększają siłę skurczu serca i świetnie niszczą drobnoustroje chorobotwórcze. Olej z pestek żurawiny to z kolei bogactwo kwasów wielonienasyconych omega-3 oraz omega-6.
Pomimo dużej zawartości cennych dla organizmu substancji, owoce są niskokaloryczne. W 100 gramach produktu zawartych jest około 46 kalorii. Jego średni indeks glikemiczny przyjmuje wartość 45.
Zastosowanie lecznicze i prozdrowotne żurawiny
Żurawina przed laty była nazywana cytryną ubogich, dziś jest ceniona nie tylko w kuchni, ale także jako środek zapobiegający powstawaniu wielu schorzeń i ułatwiający walkę z nimi. Jej owoce w wielu krajach są uważane za najzdrowsze na świecie. Może być spożywana na świeżo lub w postaci mrożonej czy suszonej. Wysokie i niskie temperatury nie powodują utraty cennych substancji i pozwalają zachować właściwości odżywcze. Żurawina rewolucjonizuje świat dietetyki i medycyny. Stanowi lek na wiele chorób, w tym cywilizacyjnych oraz pomaga zachować młodość i piękny wygląd.
Żurawina przy infekcjach dróg moczowych
W medycynie naturalnej żurawina znana jest przede wszystkim ze swojego dobroczynnego wpływu na układ moczowy. Działa moczopędnie, stymuluje prawidłową pracę nerek oraz pęcherza. Już w 1840 roku naukowcy dowiedli, że żurawina jest bezkonkurencyjna w przypadku infekcji pęcherza i cewki moczowej. To dolegliwość, która ośmiokrotnie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Statystyki pokazują, że na chroniczne stany zapalne cierpi ponad 30% kobiet. Co więcej, infekcje te bardzo często nawracają, powodując uporczywe dolegliwości bólowe oraz pogarszając komfort życia. Odpowiadają za nie najczęściej bakterie Escherichia coli. Drobnoustroje przylegają do ścian pęcherza moczowego, powodując zapalenie wyściełającego go nabłonka.
Zioła na nerki
Specjaliści pracujący niezależnie w wielu ośrodkach naukowych, w tym także w Polsce, udowodnili, że żurawina znacząco ogranicza przyczepność bakterii, ułatwiając w ten sposób ich wypłukiwanie z dróg moczowych. Właściwości antyadhezyjne jagód pozwalają zmniejszyć ilość bakterii bytujących w pęcherzu i ułatwiają kurację. Niebagatelne znaczenie ma także zakwaszenie moczu, co zdecydowanie nie sprzyja namnażaniu się drobnoustrojów. Żurawina może być stosowana profilaktyczne w celu zapobiegania nawrotom choroby. Sok z owoców jest ponadto zalecany osobom cewnikowanym oraz niepełnosprawnym, u których często dochodzi do zastojów moczu.
Żurawina przyjazna dla serca i dla mózgu
Dzięki dużej zawartości flawonoidów, żurawina wykazuje znakomity wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Zawarte w niej substancje antyoksydacyjne są podobne do tych, jakie spotyka się w czerwonym winie. Doskonale chronią naczynia krwionośne przed odkładaniem się w nich blaszki miażdżycowej. Zapobiegając zwężeniu światła żył i tętnic, warunkują dobrą pracę serca i chronią je przed przeciążeniami. Warto też pamiętać o tym, że związki chemiczne obecne w żurawinie rozszerzają naczynia krwionośne i zwiększają ich elastyczność. Posiadają także właściwości przeciwzakrzepowe. Kwas salicylowy zmniejsza lepkość krwi, zapobiegając w ten sposób zaczopowaniu się arterii transportujących krew z serca do poszczególnych narządów organizmu. Eliminując procesy utleniania się cholesterolu, zmniejszają ryzyko wystąpienia arteriosklerozy. Wysokie stężenie potasu sprawia z kolei, że regularne spożywanie owoców rewelacyjnie stabilizuje ciśnienie krwi, zapobiegając w ten sposób zawałom serca czy udarom mózgu. Nie można też zapominać o tym, że żurawina świetnie przeciwdziała chorobom neurodegradacyjnym. Chroniąc komórki mózgu i zapobiegając ich przedwczesnemu starzeniu oraz uszkodzeniom, znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera czy Parkinsona.
Żurawina w walce z chorobami nowotworowymi
Żurawina może być stosowana w profilaktyce oraz terapii chorób nowotworowych. Zawarte w niej procyjanidyny wykazują silne właściwości przeciwutleniające, zapobiegając w ten sposób uszkodzeniom tkanek przez wolne rodniki. Dzięki temu zapobiegają niekontrolowanemu namnażaniu się tkanek i redukują zaburzenia zachodzące w ich jądrze komórkowym, chroniąc przed powstawaniem ognisk rakowych. Co więcej, substancje zawarte w żurawinie, z jednej strony hamują rozwój patogennych komórek, z drugiej sprzyjają procesom apoptozy, powodującym samoistne niszczenie jednostek nowotworowych. Badania prowadzone z udziałem kobiet cierpiących na raka jajnika dowiodły, że regularne spożywanie żurawiny zdecydowanie zwiększało skuteczność chemioterapii. Naukowcy przekonują obecnie, że owoce mogą znaleźć szerokie zastosowanie w leczeniu nowotworów płuc, piersi, prostaty, okrężnicy, a także w kuracji białaczki.
Owoce żurawiny przyjazne dla układu pokarmowego
Żurawina pomaga chronić układ trawienny. Zawarte w niej substancje o charakterze antyseptycznym eliminują zalegające w jelitach bakterie Escherichia coli, przeciwdziałając w ten sposób zatruciom pokarmowym. Co ważne, zapobiegają powstawaniu uszkodzeń śluzówki wywoływanym przez drobnoustroje chorobotwórcze i prowadzącym w efekcie do rozwoju początkowych stadiów choroby nowotworowej. Duża zawartość błonnika ułatwia z kolei oczyszczanie organizmu z toksyn oraz szkodliwych produktów przemiany materii. Jest także pomocna dla osób cierpiących na zaparcia. Czerwone owoce są ponadto zalecane pacjentom cierpiącym na wrzody żołądka i dwunastnicy. Z jednej strony likwidują bakterie Helicobacter pylori, odpowiedzialne za tworzenie się nadżerek, z drugiej, zapobiegają ich przyleganiu do ścian obu narządów. Przywracając odpowiednie pH, zapobiegają degradacjom śluzówki wywołanym przez nadmierne wydzielanie soku żołądkowego oraz redukują uczucie zgagi. Żurawina chroni też początkowy odcinek przewodu pokarmowego, czyli jamę ustną. Żucie owoców i spożywanie soku znacząco zmniejsza ilość chorób zębów i dziąseł. Zmniejsza o około 60% ilość przylegających do nich bakterii. Przeciwdziała w ten sposób tworzeniu się płytki i kamienia nazębnego. Duża zawartość witaminy C powoduje z kolei, że żurawina chroni przed szkorbutem.
Żurawina na przeziębienie i grypę
Zawartość substancji o charakterze przeciwbakteryjnym sprawia ponadto, że żurawina jest pomocna w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych. Owoce doskonale sprawdzają się w chorobach gardła, w tym w anginie, redukując ich objawy i przyspieszając powrót do zdrowia. Badania prowadzone przez amerykańskich naukowców udowodniły, że żurawina zwalcza szczepy około 80% bakterii odpornych na leczenie antybiotykami. Wykazuje także właściwości przeciwgorączkowe. Redukuje bóle mięśni i kości, również te wywołane stanem reumatoidalnym. Warto zaznaczyć, że regularne spożywanie owoców wzmacnia układ odpornościowy, warunkując jego mobilizację w chwili pojawienia się infekcji.
Inne zastosowania lecznicze
Dodatkowo jest skuteczna w redukowaniu objawów menopauzy, przede wszystkim uderzeń gorąca i zaczerwienień skórnych. Jedzenie żurawiny skutecznie obniża ciśnienie krwi oraz poziom złego cholesterolu. Znajduje też zastosowanie jako preparat wspomagający leczenie jaskry.
Zastosowanie żurawiny w kosmetologii i dermatologii
Spożywanie owoców znacząco opóźnia procesy starzenia się komórek. Wszystko za sprawą zawartych w nich przeciwutleniaczy. Substancje o charakterze antyutleniającym, w tym polifenole oraz flawonoidy, niszczą wolne rodniki - toksyczne produkty przemiany materii, powodujące uszkodzenia komórek. W efekcie redukują zmarszczki i sprawiają, że skóra jest jędrna oraz elastyczna. Nie bez przyczyny ekstrakty z żurawiny można znaleźć w wielu specyfikach o działaniu liftingującym. Co ważne, sok z żurawiny ma właściwości antyseptyczne, co powoduje, że świetnie spisuje się w leczeniu infekcji bakteryjnych. Sprawdza się także w przypadku chorób skóry wywoływanych przez grzyby. Może być więc stosowany do przemywania ran, jak również wspomagająco w kuracji trądziku czy łuszczycy. Zawarte w żurawinie witaminy hamują ponadto powstawanie piegów.
Żurawina w kuchni
Wiele osób chętnie je żurawinę świeżą oraz suszoną jako przekąskę. Ma ona cierpki, dość kwaśny smak ale jest doskonałym rozwiązaniem w przypadku chęci zastąpienia słodyczy czymś zdrowszym. Ciekawie smakuje w połączeniu z innymi przekąskami, w tym np. z orzeszkami solonymi.
Żurawinowe dżemy i marmolady nie tylko świetnie smakują ale też poprawiają kondycję organizmu. Można stosować je jako smarowidło do pieczywa, jak również dodatek do pieczonych lub gotowanych mięs, wędlin i pasztetów.
W chłodne dni doskonale sprawdzą się herbatki żurawinowe, zawierające dużą ilość witaminy C chroniącej przed przeziębieniem i grypą. Zimne napoje z żurawiny przyjdą z pomocą podczas upalnej pogody, pomagając ochłodzić organizm. Miłośnicy trunków mogą natomiast sięgnąć po nalewki oraz wina przygotowywane na bazie czerwonych owoców.
Owoce rośliny doskonale komponują się z mięsem, nadając potrawom ciekawego, lekko słodkawego smaku. Warto dodawać ja do sosów, pasztetów, robić z żurawiny nadzienie czy suszonymi owocami posypywać mięsa. Warto wypróbować ciekawe przepisy na dania z żurawiną. Jeśli chcemy sprawdzić, jak smakuje z daniami mięsnymi, zdecydujmy się na przygotowanie piersi z kurczaka z sosem żurawinowym.
Coś dla wegetarian? Warto wypróbować przepis na ser camembert z żurawiną. Możemy zastąpić go również serem typu oscypek. Smak sera idealnie uzupełnia się z cierpkim posmakiem owocu. Żurawina sprawdza się jako dodatek do sałatek. Ciekawie komponuje się z marchewką. Warto dodawać ją do ciasta na chleb: jest smaczniejszy i zdrowszy. Żurawinę można wykorzystywać również do dań na słodko, w tym wszelkiego rodzaju ciast, ciasteczek oraz muffinek. Doskonale nadaje się do farszu na naleśniki oraz przygotowywania domowych przetworów. Warto skorzystać z przepisu na ciasto czekoladowe z żurawiną i gruszką lub upiec tartę z kruchego ciasta z nadzieniem żurawinowym. Z kolei dżemy żurawinowe świetnie pasują do placków oraz tostów.
Kto nie powinien jeść żurawiny?
Bez względu na dobroczynny wpływ owoców, istnieją przeciwwskazania do spożywania jej owoców. Ze względu na zawartość kwasu salicylowego, nie zaleca się ich przede wszystkim osobom zagrożonym krwotokami. Ostrożność powinni zachować również pacjenci cierpiący na kamicę moczową. Żurawina jest bowiem bogata w szczawiany, które krystalizują się i odkładają się w nerkach w postaci złogów, jeżeli oczywiście dana osoba wykazuje predyspozycje do tego typu dolegliwości. Szczawiany utrudniają też wchłanianie wapnia w jelitach, dlatego permanentne spożywanie żurawiny przez kobiety zagrożone osteoporozą powinno być skonsultowane z lekarzem.
Samodzielna uprawa żurawiny
Czy uprawa żurawiny jest łatwa? Nie do końca, dlatego nie poleca się jej osobom, które dopiero zaczynają swoją przygodę z uprawą roślin. Żurawina potrzebuje odpowiednich warunków, aby prawidłowo wzrastać. Niezbędne jest przepuszczalne, kwaśne i wilgotne podłoże. Miejsce powinno być lekko nasłonecznione. Optymalne pory na wysadzanie to wiosna lub wczesna jesień. Rozstawa powinna wynosić od 30 do 50 centymetrów z każdej strony. Istotne jest, aby żurawinę regularnie podlewać, ponieważ płytki system korzeniowy ma tendencję do wysychania. Warto stosować również specjalistyczne preparaty dla roślin kwasolubnych, w celu dodatkowego zakwaszenia podłoża. Jako, że krzewinki nie lubią zimna, zaleca się okrywanie ich późną jesienią, aby nie zmarzły.