Wykonywanie badań profilaktycznych jest niezmiernie istotnym elementem zapobiegania poważnym chorobom, w tym schorzeniom nowotworowym w wielu przypadkach od wczesnego wykrycia zmiany zależy powodzenie w leczeniu pacjenta, a więc jego zdrowie i nierzadko nawet i życie. W przypadku chorób przewlekłych szybsze wykrycie nieprawidłowości pozwala na wdrożenie właściwego leczenia, co może pomóc zapobiec dalszym niekorzystnym konsekwencjom, np. w cukrzycy czy miażdżycy. Jakie badania profilaktyczne wykonywać i kiedy to robić? Poniżej krótki przewodnik.
W przypadku wielu chorób i ich profilaktyki ważnym czynnikiem jest płeć i wiek pacjenta. Dla zwiększenia czytelności informacji będą one zamieszczone z dwóch sekcjach: dla kobiet i dla mężczyzn.
Badania profilaktyczne u kobiet
Młode kobiety, które ukończyły 20 lat, a najlepiej tuż po rozpoczęciu współżycia powinny wykonać cytologię. To krótkie, nieinwazyjne i bezbolesne badanie ginekologiczne, które może być wykonywane w trakcie rutynowej wizyty. Pozwala odpowiednio wcześniej wykryć wszelkie nieprawidłowości w budowie błony śluzowej pochwy oraz szyjki macic, w tym stany przedrakowe. Jak nietrudno się domyślić - te z kolei nieleczone mogą powodować raka szyjki macicy, który rocznie zabija setki kobiet w różnym wieku, w tym żony i matki. Cytologię należy wykonywać raz na dwa lata, a jeśli jesteśmy w grupie ryzyka (np. poprzedni wynik był nieprawidłowy lub kobieta w bliskiej rodzinie chorowała na raka szyjki macicy) - jeszcze częściej. Cytologia dostarcza również informacji na temat ewentualnego zakażenia HPV, czyli wirusem brodawczaka ludzkiego, który również ma ścisły związek ze zmianami nowotworowymi. Jak przygotować się do badania? Na 2-3 dni przed planowaną cytologią nie należy współżyć, przed badaniem należy podmyć okolice intymne ciepłą wodą, ale nie używać środków do higieny intymnej. Dla własnego komfortu warto opróżnić pęcherz przed badaniem.
Kobieta powinna regularnie odwiedzać swojego ginekologia, wykonywać badania podstawowe, wspomnianą wyżej cytologię, USG dopochwowe w celu wykluczenia nieprawidłowości w budowie macicy (raz na 2-3 lata). Poprośmy ginekologa o to badanie, jeśli uskarżamy się na bóle brzucha, podbrzusza, bolą nas jajniki, a nie ma to miejsca w czasie jajeczkowania, pojawiają się podejrzane krwawienia między miesiączkami oraz plamienia. USG dopochwowe jest badaniem bezbolesnym, wykonywanym obowiązkowo w pierwszym trymestrze ciąży. Polega na wprowadzeniu do pochwy (kobieta leży na wznak) urządzenia z sondą oraz obejrzenia na ekranie wszystkich struktur: wejścia do pochwy, jajników oraz całej macicy. W przypadku dziewic nie wykonuje się tego badania z uwagi na ryzyko przerwania błony dziewiczej. Dziewczyny i panie, które jeszcze nie współżyły badane są przez odbyt lub wykonuje się USG przez powłoki brzuszne.
Każda kobieta powinna wykonywać również badanie hormonów tarczycy oraz badanie poziomu estrogenów by wykluczyć problemy natury endokrynologicznej. Takie badania hormonów są szczególne zalecane paniom w okresie menopauzy.
Panie powinny regularnie zgłaszać się na USG piersi (od 20 do 40 roku życia) oraz mammografię - (po 40 roku życia) najlepiej raz na dwa lata, jeśli są w grupie ryzyka: częściej. Bardzo istotne są również samobadania piersi w domu: ginekolog udzieli nam odpowiednich instrukcji. Wykonuje się je po miesiączce, a przed owulacją, czyli zwykle między 6 a 10 dniem cyklu - co miesiąc od 18 roku życia. Dzięki temu możliwa jest szybka reakcja w przypadku pojawienia się niepokojącej zmiany. Nawet jeśli okaże się ona guzem nowotworowym o charakterze złośliwym, szanse na wyleczenie są o wiele większe niż w przypadku zdiagnozowania choroby na bardziej zaawansowanym stadium.
Co powinno skłonić nas do udania się do lekarza?
Do specjalisty należy udać się w sytuacjach takich jak:
- krwawienia między miesiączkami,
- krwawienia po stosunku,
- ból w czasie i po stosunku,
- ból i świąd w okolicach intymnych,
- ból w czasie oddawania moczu czy wypróżniania,
- krew w kale,
- bóle jajników,
- niezwiązane z owulacją,
- bardzo silna lub skąpa miesiączka,
- bolesne miesiączki ale i występujące bardzo nieregularnie,
- wyczucie guzka w piersi, który się nie przemieszcza,
- ból piersi,
- sączenie się wydzieliny z sutka.
Regularnie, najlepiej od 20 roku życia, a zwłaszcza po 40 roku życia, warto wykonywać takie badania jak:
- morfologia,
- poziom elektrolitów (raz na kilka lat),
- badanie ogólne moczu,
- poziomu cholesterolu (tzw. lipidogram) oraz sprawdzać poziom glukozy na czczo, aby wykluczyć ryzyko ewentualnej cukrzycy.
Panie palące papierosy powinny raz w roku kontrolnie wykonywać RTG klatki piersiowej. Zaleca się również kontrolowanie znamion w gabinecie dermatologa.
Badania profilaktyczne u mężczyzn
Panowie od ukończenia 20 roku życia powinni przeprowadzać raz w miesiącu samodzielne badanie jąder oraz udać się do urologa i proktologa, który przeprowadzi takie badania profesjonalnie. Jak wygląda takie badanie? Zwykle przeprowadza się USG jąder, badanie trwa kilka minut i jest zupełnie bezbolesne, wynik otrzymujemy od razu po badaniu.
Zaleca się także wykonanie badanie per rectum prostaty. Przerost gruczołu krokowego, początkowo niegroźny, może niestety przekształcić się w zmianę nowotworową. Badanie polega na zbadaniu prostaty przez odbyt, trwa kilkanaście sekund, nie jest bolesne, ale może powodować dyskomfort. Jak przygotować się do badania? Nie trzeba specjalnie się przyszykowywać, wystarczy zadbać o higienę miejsc intymnych i odbytu, wybrać się na badanie, gdy będziemy wyspani i w dobrym nastroju. Dla wielu panów badanie to jest nieprzyjemne, a na pewno bardzo krępujące, pamiętajmy jednak, że tylko ono pozwoli nam na czas wykryć wszelkie niepokojące zmiany i wdrożyć odpowiednie leczenie. Badanie profilaktyczne jąder należy wykonywać raz na 3 lata, w przypadku bycia w grupie ryzyka: częściej. Po 40-stce zaleca się badanie dodatkowo badanie per rectum prostaty wykonywane raz na 2-3 lata. Po 50-stce drastycznie rośnie ryzyko zmian w gruczole krokowym, nie należy zaniedbać badań profilaktycznych!
Co powinno skłonić nas do natychmiastowego udania się do lekarza?
Przede wszystkim ból jąder lub jądra,
- problemy ze współżyciem, w tym z erekcją,
- krew w stolcu,
- problemy z oddawaniem moczu,
- świąd okolic intymnych oraz odbytu,
- bóle przy wypróżnianiu,
- bóle brzucha, zwłaszcza podbrzusza,
- nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego,
- zwłaszcza występujące naprzemiennie biegunki i zaparcia.
Poza tym, zaleca się regularne wykonywanie:
- morfologii,
- badania ogólnego moczu,
- badania poziomu glukozy na czczo oraz poziomu cholesterolu.
Panowie palący papierosy powinny raz w roku udać się na kontroli RTG klatki piersiowej. Zaleca się również - tak samo jak w przypadku pań - coroczną kontrolę znamion w gabinecie dermatologa.
Wszystkie osoby, które są w grupie ryzyka, np. ktoś z ich bliskiej rodziny chorował lub choruje na nowotwór lub poprzednie badania wskazywały na stany przedrakowe, powinny regularnie przeprowadzać badania profilaktyczne pod tym katem, by reagować odpowiednio wcześniej na wszelkie nieprawidłowości. Wiele osób unika badań profilaktycznych, podświadomie obawiając się najgorszego: ciężkiej, nieuleczalnej, postępującej choroby, która powoli, dzień po dniu będzie wyniszczała nasz organizm, zabierając nam radość z życia. Spokojnie, przy wczesnej fazie rozwoju choroby nawet diagnoza brzmiąca jak wyrok - już za kilka miesięcy może okazać się tylko wspomnieniem. Pamiętajmy, co jest ceną w tej walce - to, co mamy najcenniejsze - nasze życie!
